22 stycznia 1863 roku, 162 lata temu, wybuchło największe z polskich powstań narodowych – Powstanie Styczniowe.
Wybuch Powstania ogłoszono w „Manifeście 22 stycznia”, wydanym przez Komitet Centralny Narodowy, będący tajnym organem „czerwonych”. Był to jeden z dwóch polskich obozów politycznych w tamtym czasie, obok „białych”, których cechowała większa zachowawczość. Oba obozy dążyły jednak do odzyskania niepodległości przez Polskę, która w wyniku rozbiorów zniknęła z map na długie lata, rozgrabiona przez Imperium Rosyjskie, Królestwo Prus, Monarchię Habsburgów. Rzeczony Manifest zawierał m.in. wezwanie wszystkich mieszkańców dawnej, przedrozbiorowej RP (Polaków, Litwinów, Rusinów, Żydów) do walki przeciwko Imperium Rosyjskiemu, a także postulaty zniesienia pańszczyzny, uwłaszczenia chłopów, nadania praw obywatelskich wszystkim mieszkańcom polskich ziem, bez względu na narodowość, wyznanie czy pochodzenie społeczne.
Powstanie Styczniowe było największym i najdłuższym zrywem niepodległościowym w polskich dziejach. Stoczono w nim ok. 1200 bitew i walk. W powstańczych szeregach walczyło ok. 200 000 osób. Do zrywu dołączały się rodziny szlacheckie, mieszczaństwo i chłopstwo. Wśród walczących byli, poza Polakami, Żydzi, Litwini i Białorusini.
W początkowej fazie Powstanie odnosiło niemałe sukcesy, niestety w ostatecznym rozrachunku było klęską. W boju poległo ok. 20 000 osób po stronie polskiej, ponadto, w egzekucjach stracono ok. 1000 osób. Przez Powstanie Rosjanie zesłali łącznie ok. 38 000 osób na Syberię, 10 000 osób wyemigrowało z terenów dawnej Polski. Zryw stłumiono ostatecznie w październiku 1864 roku. W trakcie Powstania, jak i po, władze Imperium Rosyjskiego traktowały przeciwników bezwzględnie. Mordowano i równano z ziemią całe miejscowości udzielające schronienia powstańcom. Wiele miast straciło prawa miejskie, czego skutkiem był nierzadko ich upadek. W tamtym czasie skonfiskowano ok. 1600 majątków ziemskich i zamknięto wiele klasztorów katolickich. Na sytuacji ucierpiały również polskie dzieła kultury. W 1866 roku, jako następstwo Powstania Styczniowego, zlikwidowano Bank Polski, a rok później Rosjanie znieśli autonomię Królestwa Polskiego, jego nazwę i budżet. Zintensyfikowano rusyfikację.
Mimo, że w ostatecznym rozrachunku Powstanie przyniosło wiele strat i negatywnych skutków, na niezliczonych polach było sukcesem. Sprawa polskiej niepodległości zyskała spore poparcie na arenie międzynarodowej i społeczeństwo mocno zniechęciło się do zwolenników poddańczej polityki wobec rosyjskich zaborców. Wiele artystów pokolenia powstańczego włączyła motyw powstania do swoich dzieł, wśród nich wymienić można Jana Matejkę, Bolesława Prusa czy Elizę Orzeszkową. Powstańczy zryw zainspirował kolejne pokolenia Polaków, a pamięć o Powstaniu utwardziła postawy patriotyczne, co pół wieku później okaże się istotnym fundamentem odzyskania przez Polskę upragnionej niepodległości.
